پد و فن یا مه پاش؟ کدام سیستم خنک کننده بهتر است؟

مقدمه

آیا می‌دانید تنها ۲ درجه افزایش دما بالاتر از حد تحمل گیاه، می‌تواند تا 30 درصد از باردهی محصول شما را کاهش دهد؟ در صنعت گلخانه‌سازی، سیستم سرمایش (Cooling System) هزینه نیست؛ بلکه بیمه نامه ای است که سود نهایی شما را تضمین می‌کند.

اما وقتی پای انتخاب به میان می‌آید، گلخانه داران با دوراهی بزرگ سیستم پد و فن (Pad & Fan) و سیستم مه پاش (Fogging) روبرو می‌شوند. سایت‌های مختلف تعاریف ساده‌ای دارند، اما ما در گل افروز می‌خواهیم با نگاهی کاملا فنی و بر اساس تجربه اجرای سالانه ۹۵ هکتار گلخانه، این موضوع را برای همیشه برای شما حل کنیم.

آشنایی با سیستم پد و فن (The Pad and Fan System)

این سیستم که نوع کلاسیک سرمایش تبخیری محسوب می‌شود، محبوب‌ترین گزینه در فلات مرکزی ایران است. اما دقیقا چه اتفاقی در این سیستم می‌افتد؟

مکانیسم سیستم پد و فن

در این روش، گلخانه تبدیل به یک تونل باد می‌شود.

• ورودی: پدهای سلولزی که با شبکه آبرسانی کاملا خیس شده‌اند.
• خروجی: فن‌های اگزاست ۱۴۰ (Exhaust Fans) قدرتمند.

هنگامی که فن‌ها روشن می‌شوند، فشار منفی در سالن ایجاد می‌کنند. هوای گرم بیرون مجبور است از لای منافذ مرطوب پد عبور کند. آب روی پد گرمای هوا را می‌گیرد تا تبخیر شود و در نتیجه هوای خنک و مرطوب وارد سالن می‌شود.

چرا پد سلولزی؟

در پروژه‌های مدرن گل افروز، ما فقط از پدهای سلولزی استفاده می‌کنیم نه پوشال. چرا؟

• ایستایی و عمر بالا: پد سلولزی تا ۵ سال عمر مفید دارد، در حالی که پوشال هر سال باید عوض شود.
• سطح تماس بیشتر: ساختار منظم هندسی پدها، سطح تماس آب و هوا را به حداکثر می‌رساند و راندمان خنک سازی را بالا می‌برد.
• ضد قارچ و باکتری: پدهای استاندارد ما با رزین‌های مخصوصی اشباع شده‌اند که اجازه رشد قارچ و تجزیه شدن را نمی‌دهند.

قانون ۳۰ تا ۵۰ متر

یک نکته که رقبا شاید به شما نگویند! سیستم پد و فن محدودیت طول دارد.

• فاصله ایده‌آل: فاصله بین پد و فن باید بین ۳۰ تا حداکثر ۵۰ متر باشد.

چرا؟ چون هوای خنک هرچه به سمت فن‌ها حرکت می‌کند، گرم‌تر می‌شود. اگر طول سالن شما ۸۰ متر باشد، گیاهان ابتدای سالن یخ می‌زنند و گیاهان انتهای سالن از گرما می‌سوزند.

در شرکت گلخانه سازی گل افروز اگر زمین شما طول زیادی داشته باشد، ما در طراحی پلان، جهت سازه یا چیدمان فن‌ها را تغییر می‌دهیم تا در محدوده استاندارد بمانید و دما یکنواخت باشد.

سیستم مه پاش یا فوگر (Fogging System)

بسیاری مه پاش را با آب پاش اشتباه می‌گیرند و باید بدانید که تفاوت این دو در سایز قطرات است. یک سیستم فوگر استاندارد نباید گیاه را خیس کند، بلکه باید هوا را خنک کند.

مکانیزم کار میکرون‌ها (Microns Matter)

سیستم‌های مه پاش گل افروز با فشار بسیار بالا (معمولا ۷۰ بار به بالا) کار می‌کنند.

• قطرات درشت (بالای ۵۰ میکرون): روی برگ می‌نشینند، خیس می‌کنند و باعث بیماری قارچی می‌شوند (مشابه سیستم‌های کم‌فشار خانگی).
• قطرات ریز (زیر ۲۰ میکرون): قبل از رسیدن به زمین یا گیاه، در هوا فلاش (تبخیر آنی) می‌شوند. این یعنی جذب گرمای محیط بدون خیس شدن بستر کشت.

اجزای حیاتی سیستم

• پیستونی فشار قوی: قلب تپنده سیستم که فشار لازم را تامین می‌کند.
• نازل‌های ضد چکه (Anti-Drip): بسیار مهم است که وقتی پمپ خاموش می‌شود، نازل‌ها چکه نکنند (چکه کردن مداوم = نابودی بوته زیر نازل).
• فیلتراسیون چند مرحله‌ای: حیاتی‌ترین بخش برای جلوگیری از گرفتگی نازل‌ها در برابر املاح آب.

کاهش دما با مه پاش

علاوه بر کاهش دما، این سیستم برای تامین رطوبت (Humidity Control) استفاده می‌شود. در کشت‌هایی مثل گل رز هلندی یا تولید نشاء، وجود مه پاش تقریبا الزامی است.

جدول مقایسه

اینجا جایی است که باید ماشین‌حساب را بردارید. ما این مقایسه را بر اساس واقعیت‌های بازار ایران و تجربیات پروژه‌هایمان تدوین کرده‌ایم:

راهنمای انتخاب بهترین سیستم سرمایش گلخانه بر اساس اقلیم و نوع کشت

مشاوران گل افروز بر اساس مثلث طلایی (اقلیم، محصول، آب) بهترین گزینه را به شما پیشنهاد می‌دهند. بیایید با جزئیات بررسی کنیم که کدام سیستم برای شرایط شما مناسب‌تر است:

1. بهترین خنک کننده گلخانه برای مناطق گرم و خشک

اگر گلخانه شما در استان‌های یزد، اصفهان، کرمان، سمنان یا قم احداث می‌شود، سیستم پد و فن (Pad and Fan) پادشاه بلامنازع است. در این مناطق، رطوبت نسبی هوا معمولا زیر ۳۰ درصد است. این یعنی پد سلولزی می‌تواند با حداکثر راندمان، آب را تبخیر کرده و دمای سالن را تا ۱۵ درجه سانتی‌گراد کاهش دهد. استفاده از مه پاش در این مناطق تنها به عنوان سیستم کمکی توصیه می‌شود، زیرا پد و فن به تنهایی قادر به مدیریت گرمای شدید تابستان است.

2. چالش سرمایش گلخانه در مناطق مرطوب و شرجی

در مناطق شمالی ایران یا سواحل جنوبی که رطوبت هوا بالای ۷۰ یا ۸۰ درصد است، سیستم‌های تبخیری (چه پد و فن و چه مه پاش) کارایی خود را از دست می‌دهند. وقتی هوا اشباع از رطوبت است، آبی تبخیر نمی‌شود که سرمایی تولید کند! در این اقلیم‌ها، استراتژی گل افروز استفاده از فن‌های سیرکوله (Jet Fan) برای گردش هوا، سیستم‌های شیدینگ (سایه‌انداز) برای کاهش ورود نور خورشید و تکیه بر تهویه طبیعی سقفی است. نصب پد و فن در شمال کشور، معمولا هدر دادن سرمایه است.

3. سیستم مناسب برای گلخانه‌های هیدروپونیک و مدرن

نوع محصول شما تعیین‌کننده است. اگر خیار گلخانه‌ای می‌کارید که به سفیدک و بیماری‌های قارچی حساس است، پد و فن گزینه ایمن‌تری نسبت به مه پاش است. اما اگر محصول شما گل رز هلندی یا توت‌فرنگی است که نیاز به رطوبت‌زنی دقیق دارند، سیستم مه پاش یا فوگر یک ضرورت است. برای گوجه‌فرنگی نیز ترکیب هوشمند هر دو سیستم (پد و فن برای سرمایش پایه + مه پاش برای پیک گرمایی ظهر) بهترین عملکرد را دارد.

معرفی بهترین تجهیزات سرمایشی برای گلخانه

ما در گل افروز معتقدیم کیفیت تجهیزات، ضامن عمر گلخانه است. به همین دلیل در پروژه‌های خود از برترین برندهای بازار استفاده می‌کنیم. در ادامه ۱۰ تا ازز بهترین سیستم‌های سرمایشی گلخانه را معرفی می‌کنیم:

۵ تا از بهترین سیستم‌های مه پاش

برای اینکه مه پاش مثل ساعت کار کند، این قطعات را پیشنهاد می‌دهیم:

• پمپ پیستونی برتولینی ایتالیا: این پمپ‌ها مرسدس بنز دنیای مه پاش هستند. با فشار کاری ۱۱۰ تا ۲۰۰ بار و پیستون‌های سرامیکی، عمر بسیار بالایی دارند و در برابر کارکرد مداوم تابستان مقاوم‌اند.
• پمپ اینترپمپ ایتالیا: پمپ‌های اینترپمپ به جان سختی معروف‌اند و برای گلخانه‌های بزرگ صنعتی که نیاز به آب بالا دارند، گزینه‌ای ایده‌آل هستند.
• نازل‌های ضد چکه سرامیکی: برعکس نازل‌های برنجی قدیمی که گشاد می‌شوند، نازل‌های سرامیکی با قطر ۲۰ و ۳۰ میکرون، سال‌ها دقت پاشش خود را حفظ می‌کنند. ویژگی ضد چکه آنها از خیس شدن و پوسیدگی گیاه جلوگیری می‌کند.
• شیلنگ‌های فشار قوی پلی‌آمید: به جای لوله‌های فلزی سنگین، ما از شیلنگ‌های انعطاف پذیر پلی‌آمید استفاده می‌کنیم که تحمل فشار تا ۱۵۰ بار را دارند و نصبشان بسیار سریع و تمیز است.
• پمپ‌های اوربیت (Orbit) تایوان: برای گلخانه‌های متوسط یا کسانی که بودجه محدودتری دارند اما کیفیت می‌خواهند، برند اوربیت با استانداردهای تحت لیسانس آمریکا، بهترین گزینه اقتصادی است.

5 تا از بهترین سیستم های پد و فن

قدرت مکش و سطح تماس، رمز موفقیت این سیستم است:

• فن اگزاست ۱۴۰ (مدل ۱۴۰۰): این غول مکنده استانداردترین سایز برای گلخانه‌های صنعتی است. ما از مدل‌هایی با پرده سانتریفیوژ استفاده می‌کنیم که وقتی فن خاموش است، دریچه کاملا بسته می‌شود تا گرد و غبار وارد نشود. 
• پد سلولزی مدل ۷۰۹۰: این کد به معنای زاویه لایه‌های کاغذ است. مدل ۷۰۹۰ مخصوص دیواره گلخانه است و بیشترین سطح تماس آب و هوا را ایجاد می‌کند. ضخامت ۱۰ یا ۱۵ سانتیمتر آن بسته به اقلیم انتخاب می‌شود.
• قاب پد آلومینیومی: برعکس قاب‌های گالوانیزه که به مرور در تماس با آب زنگ می‌زنند، گل افروز از پروفیل‌های آلومینیومی اختصاصی استفاده می‌کند که عمری ابدی دارند و زیبایی سالن را دوچندان می‌کنند.
• پمپ‌های سانتریفیوژ استیل: برای گردش آب روی پدها، پمپ‌های معمولی کفکش زود می‌سوزند. استفاده از پمپ‌های سانتریفیوژ صنعتی با شفت استیل، جریان آب مداوم و بدون نوسان را تضمین می‌کند.
• فن سیرکوله یا جت فن: مکمل سیستم پد و فن! این فن‌های دایره‌ای که زیر سقف نصب می‌شوند، هوای خنک ورودی از پد را به انتهای سالن هُل می‌دهند و نمی‌گذارند هوای گرم در نقاط کور جمع شود.

تاثیر ارتفاع و نوع سازه گلخانه بر راندمان پد و فن و مه پاش

بسیاری از کشاورزان تصور می‌کنند فقط با خرید تجهیزات سرمایشی گران قیمت، مشکل گرما حل می‌شود؛ اما فراموش می‌کنند که طراحی سازه گلخانه نقش حیاتی‌تری دارد. حتی قدرتمندترین فن‌ها در یک سازه غیراستاندارد با ارتفاع کم، کم می‌آورند.

۱. اهمیت ارتفاع سازه گلخانه در خنک سازی

طبق قوانین فیزیک، هوای گرم سبک‌تر است و به سمت بالا حرکت می‌کند. در سازه‌های اسپانیایی و گاتیک شرکت گل افروز، ما ارتفاع تاج گلخانه را تا ۶ متر یا بیشتر در نظر می‌گیریم. این ارتفاع زیاد باعث می‌شود حجم عظیمی از هوای گرم در بالای سر گیاه جمع شود و از محدوده رشد گیاه دور بماند. در نتیجه، سیستم پد و فن یا مه پاش فشار کمتری را تحمل کرده و با مصرف انرژی کمتری دمای مطلوب را تامین می‌کنند.

۲. نقش دریچه‌های سقفی در کاهش هزینه برق

سازه‌های ما مجهز به دریچه‌های سقفی برقی هستند که حدود ۲۰ درصد از مساحت سقف را پوشش می‌دهند. باز شدن این دریچه‌ها باعث ایجاد مکش دودکشی شده و هوای گرم به صورت طبیعی خارج می‌شود. وجود تهویه طبیعی استاندارد، نیاز شما به روشن کردن مداوم فن‌های اگزاست را کاهش داده و هزینه برق گلخانه را به شدت پایین می‌آورد.

۳. استحکام سازه در برابر لرزش فن‌ها

فن‌های اگزاست ۱۴۰ قدرت و لرزش بالایی دارند. اگر اسکلت گلخانه ضعیف باشد یا اتصالات جوشی باشند، به مرور زمان لرزش فن‌ها باعث دفرمه شدن سازه می‌شود. گل افروز با استفاده از سازه‌های پیچ و مهره‌ای یا پرتابل و ستون‌های گالوانیزه قوی، بستری مستحکم و بدون لرزش را برای نصب تجهیزات سرمایشی فراهم می‌کند.

اصول نگهداری و سرویس دوره‌ای تجهیزات سرمایش گلخانه

خرید بهترین تجهیزات بدون نگهداری صحیح، هدر دادن پول است. برای اینکه عمر سیستم سرمایش گلخانه خود را تا ۱۰ سال افزایش دهید و از هزینه‌های سنگین تعمیرات جلوگیری کنید، رعایت نکات زیر تحت نظارت کارشناسان فنی الزامی است:

1. نگهداری و شستشوی پد سلولزی

یکی از بزرگترین مشکلات، رسوب گرفتن منافذ پدهاست که باعث افت شدید راندمان می‌شود. حتما در پایان هر فصل کاری، پدها را با مواد شوینده مخصوص شستشو دهید تا نمک و رسوبات آب پاک شوند. همچنین چک کردن منظم لوله‌های توزیع آب بالای پد برای اطمینان از خیس شدن یکنواخت تمام سطح پد ضروری است.

2. سرویس فن‌های اگزاست گلخانه

شل بودن تسمه فن‌ها می‌تواند قدرت مکش را تا ۳۰ درصد کاهش دهد! سفت کردن تسمه ها، روغن‌کاری یاتاقان‌ها و تمیز کردن پره‌ها از گرد و غبار، کارهای ساده‌ای هستند که قبض برق شما را کم و عمر فن را زیاد می‌کنند.

3. جلوگیری از گرفتگی نازل‌های مه پاش

دشمن اصلی سیستم فوگر، سختی آب است. اگر از آب چاه با املاح بالا استفاده می‌کنید، نصب سیستم تصفیه آب (RO) یا سختی‌گیر مغناطیسی قبل از پمپ مه پاش واجب است. همچنین فیلترهای نمدی و دیسکی ورودی پمپ باید به صورت هفتگی بازدید و تمیز شوند تا فشار سیستم افت نکند.

سخن پایانی

احداث گلخانه یک سرمایه گذاری میلیاردی است و سیستم سرمایش، قلب تپنده این سرمایه گذاری محسوب می‌شود. انتخاب اشتباه در این مرحله، شاید در ابتدا هزینه کمتری داشته باشد، اما در درازمدت با قبض‌های برق نجومی، کاهش کیفیت محصول و استهلاک زودرس تجهیزات، سود شما را از بین میبرد. خرید تجهیزات بدون محاسبات دقیق مهندسی، دقیقا مانند خرید دارو بدون نسخه پزشک است.

شرکت گل افروز اینجاست تا ریسک سرمایه گذاری شما را به صفر برساند. ما با تکیه بر دانش روز و نظارت مستقیم سازمان نظام مهندسی، نه تنها بهترین سیستم را به شما پیشنهاد می‌دهیم، بلکه با طراحی دقیق پلان، بهره وری گلخانه شما را تضمین می‌کنیم. ما باور داریم که فروش، پایان معامله نیست، بلکه آغاز تعهد ماست.

سوالات متداول درباره پد و فن یا مه پاش

۱. آیا می‌توانم همزمان از پد و فن و مه پاش استفاده کنم؟

بله، صد در صد! به این کار سیستم ترکیبی (Hybrid System) می‌گویند. این بهترین حالت ممکن برای مناطق گرمسیر است. پد و فن دمای پایه را پایین می‌آورد و مه پاش در گرمای ظهر در ساعات ۱۲ تا ۳ به کمک می‌آید تا دما را بشکند و رطوبت را تنظیم کند.

۲. مصرف آب کدام سیستم بیشتر است؟

در ظاهر سیستم پد و فن آب بیشتری مصرف می‌کند، اما چون آب در یک چرخه بسته می‌چرخد و به مخزن برمی‌گردد، مصرف واقعی آن بهینه است. اما سیستم مه پاش آب را پودر کرده و به هوا می‌دهد و آبی برنمی‌گردد.

۳. آیا مه پاش باعث خیس شدن برگ‌ها و بیماری قارچی می‌شود؟

اگر سیستم استاندارد نباشد، بله. اما سیستم‌های مه پاش گل افروز به دلیل استفاده از پمپ‌های فشار قوی (۱۰۰ بار) و نازل‌های میکرونی، آب را تبدیل به مه خشک می‌کنند که قبل از رسیدن به برگ تبخیر می‌شود. پس اگر طراحی درست باشد، خیر، خیس نمی‌شود.

۴. عمر مفید پد سلولزی چقدر است؟

بسته به کیفیت آب منطقه شما، بین ۳ تا ۵ سال. اگر آب شما خیلی شور باشد (EC بالا)، عمر پد کمتر می‌شود. اما با سرویس منظم و شستشو، می‌توان تا ۵ سال از آنها استفاده کرد.

۵. هزینه برق سیستم پد و فن چقدر است؟

این سیستم مصرف برق نسبتا بالایی دارد چون چندین الکتروموتور فن همزمان کار می‌کنند. اما با استفاده از اینورتر و ترموستات‌های هوشمند که ما نصب می‌کنیم، فن‌ها فقط در صورت نیاز روشن می‌شوند و دور موتور تنظیم می‌شود که تا ۴۰ درصد در مصرف برق صرفه جویی می‌کند.